Truyện ngắn Đôi mắt của Nam Cao kể về sự lệch lạc trong con mắt của một trí thức thành thị nhìn những người dân quê, đã đi vào kinh điển. Nó chưa bao giờ lỗi thời, thậm chí Đôi mắt đang có một phiên bản mới nghiêm trọng hơn, có nguy cơ làm sai lệch chính sách vĩ mô.
Chuyện của khói rơm rạ Tết vừa rồi, người Thủ đô lại nói đến “đào Nhật Tân” như một sở thích từ dĩ vãng. Giống bích đào thuần chủng nơi đây đã tiến vào huyền thoại. Song giờ làm gì còn đào Nhật Tân. Nông dân trồng đào ở ngoại thành Hà Nội có thời gian phải “dạt” ra bờ sông Hồng trồng đào vì 90% quy mô đất bị đưa vào thiết-kế, xây những khối nhà to đẹp. Hiện thời, ý thức được thực tiễn một loại gen đào quý chuẩn bị mất đi, người ta lại đang muốn xây khu bảo tàng nó ở... Quận Long Biên. “Khi xã hội yêu cầu bảo tồn đào Nhật Tân, cơ quan quản lý thản nhiên giải đáp quận Tây Hồ không còn đất (!?)” - báo điện tử Đảng Cộng Sản viết trong bài “Lạ thật, đào Nhật Tân bảo tồn ở Long Biên”. Báo khẳng định đào Nhật Tân có nguy cơ tuyệt diệt chính là lệch lạc thiết-kế. Sự “thản nhiên” ấy liệu có phải là một phiên bản tiên tiến truyện Đôi mắt của các người muốn có những khu dân cư đẹp, chưa hàng tháng“ăn đời ở kiếp” với cây đào như nông dân để biết yêu nó? Hãy tiến hành đi tìm ở mức cách trong “đôi mắt” giữa “phố” và “quê” từ một thứ ràng buộc chặt chẽ với cuộc sống nông nghiệp: rơm rạ. Trong dĩ vãng, rơm rạ là nguồn chất đốt và chăn nuôi gia súc chẳng-thểxem--nhẹ. Mỗi nóc nông gia thôn đều có cây rơm đặng đun bếp và cho trâu bò ăn trong mùa đông. Nhưng những năm mới đây, khi nấu gas rất rẻ và trâu bò cũng không còn không ít như trước thì sau vụ gặt, nông dân không còn biết làm gì với rơm rạ: họ vun lại thành đống và đốt ngay trên đường làng. Khói bay vào trong Thành phố. Hà Nội những ngày quẩn gió, khói mờ mịt đường như sương mù tháng giêng. Cư dân Thành phố hết sức khó chịu. Hãy dạo loanh quanh các trang mạng đặng thấy thái độ của họ. Những bài viết quan-trọng tụ hợp trình bày sự bực mình của người TP. “Rơm rạ do nông dân đốt sau khi thu hoạch lúa chính là “thủ phạm” khiến Hà Nội chìm trong sương mù” - một trang tin sử dụng ngôn ngữ khảo sát. “Khói đốt rơm rạ “bức tử” người đi đường” - một tác giả khác dùng từ mạnh hơn, đồng thời yêu cầu chính quyền “ngăn cản tình trạng này”. Suốt không ít năm, tuyến đề tài này cứ đến mùa đốt rơm là được khai thác, hầu như thường có ý kiến nào từ phía nông dân. Trong những đoạn phỏng vấn chỉ thấy cư dân Hà Nội kêu ca. Năm này qua năm khác, chuỗi quan điểm dày đặc này - với chủ ngữ là “Hà Nội” - tạo thu-hút về việc Thủ đô là nạn nhân của một hành vi ác ý nào đó. “Thủ đô Hà Nội lại bị hun... Khói” - một trang mạng giật tít đầy bức bối. Có một điều cần đượcgiải quyết này rất rõ ràng nơi đây: nông dân không biết làm như thế nào với rơm rạ ngoài việc đốt. Và ở trong TP lớn - nơi tụ hợp những người được dạy kỹ năng tốt hơn về tư duy kinh tế, khoa học, phần đông quan điểm là kêu ca. Rất ít người nhìn từ đằng gian nan của nông dân để nêu ra biện pháp cho họ. Và khi một số nhà khoa học nêu ra biện pháp, ví dụ như biến rơm rạ thành phân bón, chúng cũng được vận dụng rất ngù ngờ... Việc đốt rơm rạ hay không chính là vấn đề của chủ trương. Song chính sách được đưa ra theo “góc nhìn TP”: các văn bản hướng tới điều cần đượcnghiên cứu này này tại những cấp địa phương hầu như là “cấm” đốt rơm rạ. Chưa thấy có chủ trương “vận dụng giải pháp xử lí rơm rạ mới” một cách gay cấn. Khi thành thị được thiên vị “Thành kiến thành thị” (urban bias) là cách hiểu được giáo sư Michael Lipton đưa ra năm 1977. Cho đến nay, nó vẫn đang gây nhiều tranh cãi, song ý niệm của Lipton đã góp phần|giúp sức không-ít cho những công trình khoa học và dự án HH2 Linh Dam kinh tế ở các đất nước đang phát triển. “Thành kiến đô thị” được Ngân hàng trái đất độc đáo mặn mà trong không ít dự án chung cư và điều tra của họ. Ý-kiến này trình bày một mô hình, trong đấy các người Thành phố, vốn có hữu dụng và toàn-cầu quan khác hẳn so với người ở nông thôn nhưng lại có ảnh hưởng mạnh hơn đến đường lối, sẽ kiến tạo các đường lối thiên lệch và bất lợi chung cho tất thảy quốc gia. Nó rất đáng học hỏi tại nước ta, nơi đa số dân số vẫn sống ở nông thôn. Một trong số hình ảnh rõ nhất của “định kiến đô thị” chính là “định kiến truyền thông”. Truyền thông, như khá nhiều mặt hàng tiêu dùng khác, hướng tới đối tượng người mua quan-trọng là các thành phố và cũng mang thành kiến. Trong một hội thảo về chính sách ở Nam Á cách đây khá lâu, nhà báo có tiếng tăm người Sri Lanka Lakshman Gunasekera kể một câu chuyện về hai trận lũ ở quê hương ông đầu thập kỷ 1990. Tháng 7-1992, một trận lụt tiến công Thủ đô Colombo của Sri Lanka khiến vài nghìn gia đình bị tác động. Tất cả nền truyền thông nước này, với tất cả sức lực, chạy theo sự kiện này trong khá nhiều tháng nguyên chất, gây áp lực lên chính quyền đòi tìm ra người chịu trách nhiệm cho mạng lưới cấp thoát nước của Thủ đô. Tới tháng 12-1993, một trận lũ lớn quét qua 1/3 đất nước, số người bị tác động không ít hơn gấp bội song theo điều tra của Gunasekera, số lượng bài viết về sự kiện này không bằng một nửa. Đó chắc chắn là một kịch bản thân thuộc ở khá nhiều quốc gia. Ở Haiti, đất nước nghèo nàn vẫn đang oằn mình chống lại nạn đói, nhất là sau thảm họa động đất năm 2010, kịch bản của “thành kiến đô thị” ngay cả còn đáng sợ hơn: nhiều nhà quan sát khẳng định có sự phân bổ không đều trong lương thực cứu trợ giữa Thủ đô Port-au-Prince và những vùng nông thôn. Tại đất nước này, chỉ ít lâu sau thảm họa địa chấn diễn ra, hàng triệu USD đã được đầu tư tu-sửa... Sân vận động quốc gia. Người Thành phố và nông thôn, với những điều lệ quần chúng khác nhau, có thế giới quan không giống nhau: có thể một người dân ở đô thị lớn sẽ muốn con em mình được học bằng sách giáo khoa điện tử; tuy-nhiên những trường học nông thôn thậm chí là thiếu cả những quyển sách tham khảo thông thường. Người TP muốn Bộ Nông nghiệp và tiến triển nông thôn giải trình về hoa quả nhập cảng từ Úc, trong lúc người nông thôn sẽ chỉ nhắm tới đến chủ trương cho hoa quả họ đang trồng. Trên thế giới vững chắc không chỉ có một SVĐ quốc gia Haiti, có điều là nó được tiến hành theo các cách không giống nhau và có khi người ta không nhận thấy tài nguyên đang được phân bổ theo một “thành kiến đô thị”. Phương pháp nào cho thành kiến?
Hãy thử xác-nhận từ vài lĩnh-vực trong ý kiến số đông nước ta: "bài toán" “Y đức” được quy kết và trách cứ kịch liệt bằng các vụ việc tiêu cực xảy đến tại các TP lớn. Đa số quên mất phần lớn bác sĩ vẫn làm việc ở nông thôn, nơi bà con có khi không có tiền nhằm- mua một viên thuốc cảm chứ đừng nói tới đưa - nhận phong bì. Chính sách Y tế có nguy cơ được xây cất bằng thành kiến. Vấn đề “du lịch” được đồng hóa với nghệ thuật nhiếp ảnh - theo hệ chất lượng của thời đại Facebook. Không có phát triển vững bền, không có bảo tàng văn hóa. Những người trẻ sẵn sàng giẫm nát công viên cải của người dân, nhóm lửa đốt cháy -nhà sàn, xả rác trắng đồi, chứ đừng nói tới tiến triển lâu dài. Giữa năm 2014, một cựu điều-khiển của Đài BBC, Heather Hancock, đã cùng những cộng sự viết một báo cáo “hạch tội” BBC vì “thành kiến đô thị”. Theo phân tích của Hancock, mặc dù có tới 12 triệu người Anh vẫn đang sống ở nông thôn, nhưng đài quốc gia đang dành một thời lượng quá lớn cho những nội dung đô thị, từ giới ngôi sao tiêu khiển đến các chuyên gia ở thành phố, khiến khán giả và cả cổ đông của đài này bức bối. Ở nước ta ngày nay vẫn thiếu các bố trí xem xét xa-cách dành cho giới truyền thông, cũng như sự “kiểm soát chéo” giữa những sắp đặt truyền thông trong việc phân bổ đề tài để đáp-ứng lợi ích tốt nhất. Giáo dục cũng có khả năng trở nên nơi kiến tạo “thành kiến đô thị”, khi khối lượng các chuyên gia dạy-học, những trường Đại học cốt yếu tụ hợp ở TP. Minh họa giản dị nhất: các nội dung về nông nghiệp, nông thôn trong sách giáo khoa tuyệt đối có thể trở nên “học gạo” khi khá nhiều học trò Thành phố không có cơ hội tiếp cận trực tiếp với nông thôn đặng hiểu và chia sẻ với các vùng này. Các chương trình ngoại khóa nhằm hoàn thiện góc nhìn của các em về quốc gia là rất cần thiết. Đi cùng với lệnh cấm đốt rơm rạ trên ruộng tại Mỹ là một loạt phương pháp cho nông dân: các nhà máy sản xuất rơm rạ thành ethanol, thành giấy, những giải pháp vùi rơm rạ vào đất. Nếu chính sách chỉ được nêu ra một chiều “cấm”, có cảm thấy nó chỉ hướng tới việc làm vừa lòng những người đang bị “hun khói” trong đô thị. Có một tình trạng tâm lý phổ biến là nếu người ta nhìn vào một tấm ảnh tập thể, việc trước hết họ sẽ làm là đi tìm mặt mình trong đó. Việc nói cho mỗi cá nhân về các cá nhân khác đang tồn tại cùng họ là điều rất trọng-điểm trong việc xóa bỏ những thành kiến. ĐỨC HOÀNG |
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét